Znaczące zmiany w wykonywaniu zawodu komornika

Projektowany akt wprowadzić ma liczne zmiany nie tylko w sposobie prowadzenia egzekucji, ale także w statusie komornika, asesora i aplikanta komorniczego. Czy zmiany te wzmocnią czy osłabią skuteczność sądowych postępowań egzekucyjnych? Wątpi w to sektor wierzycielski, reprezentowany przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych.

Proponowane zmiany polegają w dużej mierze na wyraźnym zwiększeniu nadzoru nad funkcjonowaniem komorników. Prezesi sądów rejonowych mają zyskać uprawnienia do odsunięcia komornika od wykonywanych czynności na 30 dni i wnioskowania – bezpośrednio do Ministra Sprawiedliwości – o odwołanie komornika ze stanowiska. Co więcej, rażące zaniechania w nadzorze nad komornikami mogą narazić także samych prezesów sądów na odwołanie ze stanowiska. Rozszerzeniu ma ulec przy tym katalog naruszeń prawa, za które komornicy będą odpowiadać dyscyplinarnie, a co najmniej raz na dwa lata kancelarie komornicze mają być poddawane kontroli, w tym finansowej dokonywanej przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego. Poza kontrolami stałymi, prezesi sądów rejonowych, jak również Minister Sprawiedliwości, będą mogli inicjować kontrole doraźne.

– Zwiększenie nadzoru nad komornikami sądowymi należy kierunkowo poprzeć. Warto jednak zadbać, aby nie dublować nadzoru i by była zapewniona spójność działań oraz kompetencji pomiędzy organami nadzoru. Celem powinna być bowiem efektywność i skuteczność nadzoru – mówi radca prawny Marcin Czugan, Wiceprezes Zarządu KPF. – Natomiast, w kontekście zamierzonego celu, jakim jest zwiększenie skuteczności nadzoru, nie ma powodu merytorycznego do tego, by pozbawiać Krajową Radę Komorniczą uprawnienia do inicjowania postępowań dyscyplinarnych, które, jak należy rozumieć, proponuje się przyznać wyłącznie organom nadzoru administracyjnego.

Projekt ustawy przewiduje ponadto liczne zmiany w zakresie odpowiedzialności komornika za wyrządzone szkody. Ministerstwo Sprawiedliwości, dążąc do tego, by „komornicy nie mogli już wyręczać się asesorami i zrzucać na nich odpowiedzialność za błędy”, proponuje, by komornicy ponosili całą odpowiedzialność, w tym odszkodowawczą, za działanie asesorów. Rozwiązanie to może jednak powodować, że sprawujący zastępstwo asesor nie będzie ponosił jakiejkolwiek odpowiedzialności za swe działania lub zaniechania. Odnośnie asesury projekt zawiera także propozycje innych rozwiązań, w tym m.in. wprowadzenie maksymalnego czasu jej trwania (6 lat), czy ograniczenia w zakresie uprawnień asesorów. Proponowane przepisy nie przewidują przy tym żadnej możliwości samodzielnego wykonywania przez aplikantów komorniczych określonych czynności, co może skutkować brakiem należytego przygotowania aplikantów do wykonywania zawodu.

– Środowisko wierzycielskie słusznie podnosi obawy związane z przyjęciem, że asesor jedynie przygotowuje się do samodzielnego prowadzenia kancelarii komorniczej, a więc po upływie sześciu lat asesury zmuszony jest do rozpoczęcia pracy na własny rachunek. Takie założenie nie tylko może spowodować odpływ osób zainteresowanych aplikacją komorniczą i asesurą, ale także skutkować spadkiem zainteresowania komorników zatrudnianiem asesorów Ponadto nasze duże wątpliwości budzą ograniczenia związane z możliwością wykonywania czynności egzekucyjnych przez asesora komorniczego wyłącznie wyjątkowo. Asesura komornicza ma za zadanie przygotować asesora do samodzielnego wykonywania zawodu komornika, zaś w sytuacji, gdy istotne czynności zostaną wyłączone z jego obszaru działań, po powołaniu go już na stanowisko komornika sądowego, nie będzie miał on należytego doświadczenia w wykonywaniu działalności egzekucyjnej. Ucierpi na tym skuteczność egzekucji, podniesie się koszt i czas odpowiedniego przygotowania do pełnienia czynności komorniczych, a także wrośnie ryzyko błędów – wskazuje mecenas Czugan.

Zmiany mają dotknąć także kwestie związane z majątkiem i wynagrodzeniami komorników. Ich oświadczenia majątkowe mają wyraźnie wskazywać dochód z działalności kancelarii oraz dochód z innych źródeł, przy czym w zakresie możliwości dodatkowego zarobkowania może to być wyłącznie praca naukowo-dydaktyczna. Ministerstwo planuje, że komornik będzie mógł utrzymywać się wyłącznie z wynagrodzenia za pracę w kancelarii, zaś pobierane przez komorników opłaty egzekucyjne staną się daniną publiczną, która zwiększy dochód budżetu państwa. Komornik będzie otrzymywał wynagrodzenie prowizyjne, stanowiące część pobranych opłat.

Proponowane rozwiązanie stanowi w istocie dodatkowy podatek, który komornik płaci od swojego przychodu, a także swego rodzaju karę za skuteczne i efektywne działanie – stawka prowizji maleje bowiem wraz ze wzrostem sumy opłat egzekucyjnych uzyskanych przez niego w danym roku kalendarzowym. Takie podejście działa nie tylko niezwykle demotywująco, ale również musi prowadzić do drastycznych redukcji kosztów, w tym przede wszystkim kosztów osobowych, a więc zwolnień pracowników kancelarii komorniczych. To z kolei doprowadzi do zmniejszenia skuteczności egzekucji i wydłużenia czasu jej trwania. Z analiz przeprowadzonych przez samorząd komorniczy oraz niezależnych ekspertów wynika, że działalność wielu kancelarii komorniczych przestanie się bilansować, co może doprowadzić do licznych ich bankructw i likwidacji.

Ministerstwo Sprawiedliwości słusznie dostrzega konieczność kompleksowego unormowania statusu komornika sądowego, jednakże ostateczny kształt nowych przepisów zdecydowanie wymaga dalszych, pogłębionych prac i analiz. Przyjęcie przepisów w aktualnie proponowanym brzmieniu, poprzez niewłaściwe uregulowanie ustroju zawodu komornika i asesora, mogłoby bowiem doprowadzić do istotnego osłabienia – lub wręcz upadku – skuteczności postępowań egzekucyjnych.